به گزارش عجب شیر ما به نقل از فارس، این روزها تب استفاده از ظروف یکبار مصرف به قدری فراگیر و گسترده شده که برخی از مردم حتی در مهمانی‌های دوستانه خود ترجیح می‌دهند برای صرفه‌جویی در وقت و انرژی خود از این ظروف استفاده کنند و در سال‌های اخیر شاهد افزایش روزافزون مغازه‌ها و فروشگاه‌های ظروف یک‌بار مصرف هستیم.

در صورت استفاده ناصحیح از ظروف یکبار مصرف خطر ابتلا به سرطان افزایش پیدا می‌کند. این ظروف علاوه بر سمی بودن به دلیل آزاد کردن «منومر استایرن» باعث ایجاد سرطان کبد می‌شوند.

زمانی که برای اولین بار ظروف یک‌بار مصرف وارد بازارها شدند، همه نفس راحتی کشیدند و به خود وعده زندگی سالم‌تر و البته راحت‌تری دادند. در حال حاضر سال‌هاست که این ظروف حتی در نذری‌ها و سفره‌های ما جای خود را باز کرده‌اند و از زمانی که نذری در سینی‌ها و ظروف فلزی در بین مردم پخش می‌شد زمان زیادی گذشته  است.

کسانی که حداقل یک وعده غذای خود را در ادارات و سازمان‌ها می‌خورند از جمله کسانی هستند که هر روز در معرض خطرات این ظروف قرار دارند، اما به راستی این صرفه‌جویی‌ها در زمان و البته هزینه به چه بهایی انجام می‌شود؟ سلامتی مصرف کنندگان؟

رشد روزافزون جمعیت و گسترش شهرنشینی باعث افزایش تقاضا برای استفاده از وسائل و ابزار مصرفی شده و با ارتقاء سطح فرهنگ جوامع تقاضای مردم برای استفاده از کالاهای بهداشتی بیشتر شده است.

این امر باعث شده مردم به مرور به استفاده از ظروف یک بار مصرف به دلیل افزایش تولید، قیمت ارزان، حمل و نقل آسان و دسترسی سریع روی آورده و جایگزین ظروف سنتی کنند. طوریکه امروزه این ظروف جزو لوازم جدایی‌ناپذیر زندگی روزانه آنها شده است.

از طرف دیگر توجه به بهداشت عمومی و جلوگیری از انتقال بیماری‌ها، گسترش مراکز فروش و ارائه انواع غذاها و خوراکی‌های مختلف و لزوم صرفه‌جویی هرچه بیشتر در وقت (به دلیل یک بار مصرف بودن ظروف) استفاده از ظروف یک بار مصرف را برای انسان‌ها اجتناب ناپذیر ساخته است.

آمارها نشان می‌دهد بالا بودن سرانه مصرف ظروف پلاستیکی در کشور باعث شده است ایران در شمار 10 کشور اول دنیا از لحاظ مصرف پلاستیک قرار گیرد که استفاده از این ظروف در ایام خاص چون محرم و صفر و ماه رمضان به اوج خود می‌رسد.

این ظروف عمدتا برای بسته‌بندی‌های مختلف مثل مربا، عسل، ماست، خامه، بستنی، نوشابه، شیرینی، غذا و .... مورد استفاده قرار می‌گیرند. هر چند شکل ظاهری این ظروف تا اندازه‌ای با سلیقه تولید کننده و امکانات فنی قالب‌ساز تغییر می‌یابد ولی عمدتا اندازه و ابعاد موجود در بازار و نیاز مصرف کننده مبنای کار تولید کننده است.

ظروف یک‌بار مصرف از پلیمرهای مختلفی تولید می‌شوند که عبارتند از ظروف یکبار مصرف با جنس پلی‌استایرن، ظروف یک‌بار مصرف با جنس پلی اتیلن، ظروف یک بار مصرف با جنس پلی پروپیلن و ظروف یکبار مصرف گیاهی.

حال اگر تولیدکنندگان و مصرف کنندگان این ظروف، آگاهی لازم در مورد آنها داشته باشند استفاده از آنها برای مصارف خاص مانعی ندارد. چرا که استفاده نادرست از این ظروف می‌تواند به آزاد شدن مواد آلی و ترکیبات شیمیایی موجود در ظروف و ورود آنها به داخل مواد غذایی منجر شده و این مسئله می‌تواند سلامت مصرف‌کننده را به خطر بیندازد.

جواد صدیق کارشناس بسته‌بندی معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی تبریز در این رابطه می‌گوید: ظروف یک بار مصرف از انواع پلیمر همچون پلی‌استایرن ـ پلی‌پروپلین و پلی‌اتیلن ساخته می‌شوند.

وی افزود: ظروف یک بار مصرف از جنس پلی‌استایرن توانایی تحمل دمای بالاتر از 65 درجه را ندارند و در دماهای بالاتر احتمال سرطان‌‌زایی آن‌ها افزایش می‌یابد. این در حالی است که متاسفانه اغلب شهروندان آگاهانه یا ناآگاهانه غذاهای گرم خود را حتی ساعت‌ها در این ظروف نگهداری می‌کنند و باعث می‌شوند مواد شیمیایی موجود در ظرف وارد مواد غذایی شده و این مواد شیمیایی در بافت‌های بدن ذخیره و باعث ایجاد سرطان در فرد ‌شود.

این کارشناس غذا و دارو معتقد است: نوع پلی‌پروپلین به دلایل گوناگون چون بالا بودن قدرت تحمل گرما ـ کم بودن امکان انتقال ترکیبات از ظروف به غذا چه در محیط‌های اسیدی و چه گرم و ...  از بقیه انواع دیگر ظروف یک بار مصرف بهتر و مناسبتر است.

چراکه این ظروف محدودیت‌ دمایی ندارند و می‌توانند مواد غذایی با دمای 100 درجه سانتی‌گراد را هم به مدت حدود دو دقیقه تحمل کنند. این ظروف با علامت «پی.پی» شناخته می‌شود و نسبت به ظروف پلی استایرن مقاوم‌تر بوده و شکسته هم نمی‌شود.

صدیق کارشناس بسته‌بندی معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی نیز در خصوص مشکلات تولیدکنندگان ظروف یک بار مصرف گفت: از زمانی که صنعت پتروشیمی وارد بورس شد صنایع پایین دستی مجبور شدند مواد اولیه مورد نیاز محصولات خود را از واسطه‌ها تهیه کنند که این امر باعث افزایش قیمت مواد اولیه و در نتیجه بالا رفتن قیمت محصول تمام شده شد و چون قدرت خرید مردم پایین است به طور زنجیروار هم تولید کننده و هم مصرف کننده متضرر شدند.

وی افزود: متاسفانه هم اکنون وضعیت اکثر تولیدکنندگان ظروف یک بار مصرف در کشور و به تبع آن در استان آذربایجان‌شرقی بسیار اسف‌بار است. بطوریکه از بیش از 25 کارخانه موجود در استان تنها حدود 15 کارخانه آن هم به صورت تک شیفته مشغول فعالیت هستند که اکثر آنها در آستانه ورشکستگی و تعطیلی‌اند.

راحله پیرایش کارشناس تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تبریز نیز بهترین نوع ظروف یک بار مصرف را ظروف ساخته شده از ترکیبات گیاهی دانست و گفت: به غیر از ظروف یک بار مصرف گیاهی هیچ کدام از ظروف یک بار مصرف به خصوص برای غذاهای گرم مناسب نیستند.

وی با اشاره به اینکه وزارت بهداشت تنها ظروف یک‌بار مصرف گیاهی را بهداشتی دانسته و برای مصارف گرم تایید می‌کند، افزود: بر اساس بخشنامه وزارت بهداشت تمام مراکز درمانی و بیمارستان‌ها تنها مجاز به استفاده از ظروف یک‌بار مصرف گیاهی‌اند و در صورت استفاده این مراکز از ظروف یک بار مصرف غیرگیاهی با آنها برخورد قانونی صورت می‌گیرد.

این کارشناس تغذیه مهم‌ترین دلیل نامناسب بودن ظروف یک بار مصرف غیرگیاهی را مقاومت پایین آنها در برابر گرما می‌داند و می‌گوید: حرارت باعث می‌شود ترکیبات شیمیایی ظروف به درون مواد غذایی رسوخ کرده و خطرات جبران ناپذیر بهداشتی به مصرف‌کنندگان وارد شود.

وی افزود: به جرات می‌توان گفت ظروف یک بار مصرف گیاهی عاری از هر گونه اثرات مضر و عکس‌العمل‌های شیمیایی در تماس با مایعات و غذاهای داغ هستند و در برابر حرارت مقاوم هستند. همچنین هزینه تهیه این ظروف بسیار ارزان‌تر از هزینه درمانی و تهیه تجهیزات پزشکی برای جبران صدمات ناشی از استفاده از ظروف نامناسب است.

در شرایطی که کارشناسان امر غذا استفاده از ظروف یک بار مصرف گیاهی تهیه شده از نشاسته ذرت را به دلیل برخورداری از مزایای خوب سلامت به تمام خانواده‌ها و صنوف توصیه می‌کنند، متاسفانه این محصولات در استان آذربایجان‌شرقی تولید نمی‌شوند چرا که به گفته همین کارشناسان تولید این ظروف یک بار مصرف به دلیل پایین بودن تولید ماده اولیه که همانا نشاسته ذرت و موم عسل است در استان ما توجیه اقتصادی نداشته و انحصار آن در اختیار استان‌هایی چون زنجان و اصفهان است.

اقتصاد سبز، استفاده از ظروف پلی پروپیلن

اقتصاد سبز یکی از راه‌های رسیدن به توسعه پایدار است که به شرایط هر کشور بستگی دارد ولی جهت‌گیری کلی آن توجه به ظرفیت‌های محیط زیست در همه ابعاد توسعه است و بهره‌برداری بهینه از منابع فرایندهای سبز، بازیافت، ضایعات، مدیریت پایدار به عنوان راهنما مطرح شده است.

در حال حاضر به دلیل استفاده غیرمجاز از پلیمرهای بدون پایه در بسته‌بندی و نگهداری مواد غذایی شناسایی صحیح این محصولات توسط مردم تا حدودی با مشکل روبه رو شده است، وزارت بهداشت در این زمینه سعی کرده است کارخانه‌های تولیدکننده قطعات پلاستیکی را در مصارف صنعتی تفکیک کند.

استفاده از ظروف یک‌بار مصرف متداول در بازار که عموما پلی‌اتلین و پلی‌استایرن «غیر گرید» خوراکی هستند برای عرضه مواد غذایی و مایعات گرم و داغ بسیار خطرناک است.

پلی‌پروپیلن دارای خصوصیات متنوعی است که موجبات استفاده گسترده آن را به خصوص در صنعت پلاستیک و الیاف فراهم آورده است. یکی از مهمترین خصوصیات این ماده نسبت به پلیمر‌هایی نظیر امیدها عدم جذب رطوبت در آن است که آن را به عنوان گزینه‌ای مناسب برای بسیاری از کاربردها تبدیل کرده است.

صادق محمودی یکی از تولیدکنندگان ظروف یکبار مصرف از نوع پلی پروپلین گفت: تولید ظروف IML گام مهمی در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی و همچنین کاهش تعداد افراد مبتلا به سرطان در کشور است. ظروف فعلی موجود در بازار (ظروف یکبار مصرف متداول) به دلیل درجه واکنش بسیار پایینی که دارند با دریافت حرارتی در حدود 30 درجه، موادترکیبی و تشکیل دهنده ظرف که موادی سمی و بسیار خطرناک است را وارد مظروف کرده و امکان ابتلا به بیماری‌های مختلف از جمله سرطان را افزایش می دهد.

رئیس هیئت مدیره گروه صنعتی تانسو پاک پلیمر با اشاره به توضیحاتی در خصوص تولید ظروف با فناوری IML در ایران گفت: سرمایه‌گذاری در خصوص تولید ظروف پلی پروپیلن با فناوری IML چند سال پیش برای اولین بار در ایران با مشارکت یک شخص ترکیه‌ای و ایرانی آغاز شد.

محمودی، تولید ظروف پلیمری با فناوری IML  را استانداردترین و مناسب‌ترین روش استفاده در صنایع غذایی دانست و خاطر نشان کرد: متاسفانه آن چنان که باید و شاید اطلاع‌رسانی خوبی در این خصوص انجام نشده و عموم مردم، حتی متخصصین امر نیز شناخت درست و کافی از ظروف پلیمری ندارند و فکر می‌کنند تمامی ظروف پلیمری یا همان پلاستیکی یک نوع کاربرد و خاص دارد.

وی در همین زمینه با تقسیم پلیمر (پلاستیک) به پلیمرهای صنعتی و پلیمرهای مناسب برای مواد غذایی گفت: پلی پروپیلن گرید خوراکی که در مجموعه تانسو استفاده می‌گردد تنها پلیمر از این گروه است که درجه واکنش بسیار بالایی دارد. این ماده تا 230 درجه سانتی گراد، خنثی است و هیچ گونه واکنشی از خود نداشته و بافت خود را از دست نمی دهد. این ویژگی باعث می‌شود که مواد تشکیل دهنده این ظروف نیز با مظروف مخلوط نشوند.

به گفته وی تمام پلیمرها پایه نفتی دارند و مضر هستند و در حال حاضر اکثر ظروفی که در مجموعه‌های غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرند درجه واکنش بسیار اندکی دارند که حدودا 30 درجه سانتی‌گراد است و با دریافت این میزان حرارت، واکنش شیمیایی نشان داده و با آزادسازی گازهای سمی مانند مونومر و مخلوط شدن این گاز با مواد غذایی داخل ظرف در تشدید ابتلای مردم  به  بیماری های مختلف همچون سرطان، نقش دارند.

صادق محمودی با اشاره به اینکه استفاده از ظروف چند بار مصرف گام مهمی در اقتصاد مقاومتی به شمار می رود ابراز کرد: این شرکت با ورود به موضوع تامین ظروف استاندارد برای بسته‌بندی غذای گرم قصد دارد در راستای سیاست‌های نظام مقدس جمهوری اسلامی و هم‌گام با استانداردهای جهانی در حد توان یکی از دغدغه‌های عمومی در زمینه استفاده از ظروف یکبار مصرف را کاهش دهد.

وی قابلیت استفاده مجدد را یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های ظروف تولیدی این گروه صنعتی  دانست و اظهار کرد: پلی‌پروپیلن از جمله موادى است که میکرو ارگانیسم جذب نمی‌کند. داشتن این ویژگی باعث می‌شود که چربی و هرگونه ماده باقی مانده در این ظرف پس از استفاده با یکبار آبکشی و شستشو، از ظرف جدا شده و قابلیت استفاده مجدد را به آن بدهد.

این کارشناس جدی‌ترین مسائل پیش رو تولید یا تجارت را عدم همکاری و هماهنگی دستگاه‌های اجرایی با وجود تاکیدات مرکز مقام معظم رهبری مبنی بر حمایت از تولید‌کنندگان داخلی و تحمیل هزینه‌های بسیار هنگفت از جمله هزینه‌های غیرمنطقی برای برقراری انشعاب و اشتراک آب، برق و گاز صنایع و صدور قبوض نجومی برای تولیدکنندگان و یا کارشکنی در زمینه اختصاص زمین مناسب از عوامل موثر در عدم موفقیت سرمایه‌گذاران بخش خصوصی است.

در حالی که ما اندر خم کوچه‌ایم، بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان از سال 1970 با شروع بحران نفت، به تولید پلیمرهای هیدروکربنی اصلاح شده با اسیدهای چرب که به لحاظ دوام، ویژگی‌های پلیمرهای نفتی را دارند، روی آورده‌اند و امروزه بسیاری از کشورها پس از سوزاندن ظروف یک بار مصرف از انرژی حاصل از آن در تولید برق استفاده می‌کنند.

کشور ما ایران، سرزمین زیبایی‌هاست. هر نقطه از این کشور از گذشته‌های دور همواره با زیبایی، ادب و فرهنگ عجین‌شده و فرهنگ اصیل آن در طول تاریخ زبانزد جهانیان بوده است.

متأسفانه چند سالی است که این زیبایی طبیعی دستخوش تخریب توسط انواع و اقسام ظروف پلاستیکی یکبار مصرف قرار گرفته و به هر کجا که سفر کنید با انبوهی از این زباله‌های ماندگار و خطرناک مواجه می‌شوید که نه تنها برای محیط‌زیست خطرناک است بلکه سلامت انسان‌ها را نیز تهدید می‌کند چرا که این ظروف می‌تواند با بازگشت به چرخه خوراک انسانی مستقیما حیات او را تحت‌تأثیر قرار دهد.

چند سالی است که با اختراع و ابداع نوع جدیدی از ظروف یک بار مصرف که مواد اصلی آن از گیاهان تهیه می‌شود، این خطر تا حد زیادی کاهش یافته و زمینه پیشگیری از انواع بیماری‌های ناشناخته تا حدی کاهش یافته است؛ البته این امر منوط به گسترش فرهنگ استفاده از ظروف گیاهی در کشور است.

بنابراین باید تلاش کرد تا با ارائه اطلاعاتی در مورد فواید استفاده از ظروف زیست‌تخریب‌پذیر(گیاهی) و مضرات استفاده از ظروف تخریب ناپذیر(پلاستیکی)، به مردمان با فرهنگی که می‌توانند با استفاده بجا از ظروف گیاهی در زنجیره غذایی خانواده، با بیمه‌کردن سلامتی خود و عزیزانشان، تأثیر بسزایی در حفظ زیبایی این مرزوبوم داشته باشند، یاری رساند.

نقش ظروف در زندگی روزمره انسان‌ها غیرقابل انکار است؛ از مصارف ساده و پیش پا افتاده‌ای همانند رفتن به یک گردش سالم خانوادگی گرفته تا میهمانی‌های بزرگ و مجلل.

چند سالی است که پلاستیک‌ها محیط‌ زیست ما را به محاصره خود درآورده‌اند. کیسه‌ها و ظروف پلاستیکی که روزگاری به‌دلیل سبکی و دوام آنها ساخته شده‌اند، امروزه عامل بزرگ‌ترین مشکلات زیست‌محیطی هستند.

پلاستیک غیرقابل تجزیه است و کیسه‌های نایلونی به‌طور متوسط 500 سال در محیط باقی می‌مانند. این کیسه‌ها همراه باد همه‌جا پخش می‌شوند و فرشی از آنها روی زمین را می‌پوشاند، دور درختان پیچیده شده، داخل خاک‌ها فرو رفته و جلوی ریشه دواندن و حیات گیاهان را می‌گیرند. بیشتر آنها سر از دریا درآورده یا به‌وسیله جانوران بلعیده می‌شوند و سبب مرگ هزاران‌ گونه جانوری می‌شوند. مضرات این مواد به حدی است که حتی اگر با زباله‌های دیگر سوزانده شوند اسید کلریدریک ایجاد می‌کنند که سبب آلودگی هوا و آسیب رساندن به انسان و دیگر موجودات می‌شود و تأثیرات کوتاه‌مدتی همچون سرطان‌زایی و بلندمدت چون تغییرات ژنی برای نسل‌های بعدی به همراه خواهد داشت.

به امید آن روز که با بهره‌گیری از بینش صحیح و بالا رفتن سطح علم و آگاهی و پیشرفت فرهنگ، ‌استفاده از ظروف یک بار مصرف گیاهی جای ظروف یک بار مصرف پلاستیکی را بگیرد.

نگارنده: سعیده دلال علیپور