امروزه بازیهای رایانه ای بعنوان یکی از موثرترین و مدرن ترین رسانهای که در سراسر جهان گسترده شده و تاثیر گذار می باشند، مطرح هستند. علیرغم اینکه تنها چندین دهه است که از عمر تولید و توسعه و ترویج این بازیها در جهان میگذرد اما سرعت رشد و گسترش آن ها بسیار چشم گیر می باشد تا جایی که در برخی کشورها مثل آمریکا، گوی سبقت را در جذب مخاطب و نیز گردش مالی از کمپانی های بزرگ و بنام سینمایی ربوده است.
امروزه بازیهای رایانه ای بعنوان یکی از موثرترین و مدرن ترین رسانهای که در سراسر جهان گسترده شده و تاثیر گذار می باشند، مطرح هستند. علیرغم اینکه تنها چندین دهه است که از عمر تولید و توسعه و ترویج این بازیها در جهان میگذرد اما سرعت رشد و گسترش آن ها بسیار چشم گیر می باشد تا جایی که در برخی کشورها مثل آمریکا، گوی سبقت را در جذب مخاطب و نیز گردش مالی از کمپانی های بزرگ و بنام سینمایی ربوده است.
بنابراین میتوان گفت ظرفیت ها و پتانسیلهای موجود در بازیهای رایانـــهای و رسانهها و همچنین وجود تنوع بی نظیر در شکل و محتوای این بازیها موجب جذب و به وجود آمدن مخاطبان گوناگونی درجوامع شده و در نتیجه در پی تقاضای بیشتر مخاطبان برای این بازیها، اهداف گوناگون اقتصادی - مذهبی - فرهنگی- اجتماعی- سیاسی و... توسط تهیه کنندگان این رسانه ها دنبال میگردد که ممکن است این اهداف و مقاصد با فرهنگ بیشتر جوامع، نه تنها همخوانی نداشته باشد بلکه عمدتا در جهت تضاد و کشمکش با فرهنگ های بومی و ملی جامعه مورد هدف باشد.
بازی های رایانهای همانگونه که ذکر شد به علت تنوع در ارائه برنامه ها و بازیها میتوانند مخاطبان بیشتری را به خود جذب کنند ولی با وجود تقویت فرایند یادگیری، آموزش و تمرین برخی از مهارت های زندگی و با در نظرگرفتن صرفه جویی در وقت و انرژی در یادگیری این مهارت ها و همچنین امکان ایجاد و خلق تصویر بسیاری از موضوعات مورد علاقه کودکان، بررسی های گوناگون در خصوص محاسن و مضرات این بازیها از سوی عالمان جامعه شناسی - روان شناسی و ... که در ابعاد فردی و اجتماعی برای مقابله با آسیب ها و تهدیدهای این پدیده نوظهور انجام گرفته حاکی از وجود نکات مختلف و پنهان منفی بسیار میباشد.
در این نوشتار بر جنبه های منفی این بازیها از بعد جامعه شناختی پرداخته شده و سعی میگردد راحلهای مناسبی برای به حداقل رساندن آسیب های ناشی از این پدیده پیشنهاد گردد.
برخی نکات منفی و پنهان بازیهای رایانه ای:
تاثیر بازیهای رایانه ای بر هویت افراد
اگر هویت را مجموعه نگرشها، ویژگیها و روحیاتی که یک فرد را از دیگران متمایز میکند معنی کنیم، می توان گفت هويت هر فرد با واقعيات اجتماعي ارتباط دارد و عوامل اجتماعي و تاريخي شكل گيري هويت را تحت تاثير قرار ميدهند. در جوامع سنتی مذهب، خانواده و قومیت از مهمترین عومل موثر در شکل گیری هویت افراد بود و این امر موجب به وجود آمدن هویت های معین و همسو با فرهنگ جامعه خود می شدند. اگر درگذشته الگوها و نقشها اندک و محدود بودند، هویّت یابی نسبتا آسان بود در جوامع صنعتی امروزی و به واسطه توسعه و گسترش فناوریهای نوین ارتباطی و با توجه به تعدّد منابع هویّت یابی از جمله رسانه های متعدد که الگوهای متنوّع و متضاد را فراروی نسل جوان و نوجوان قرار می دهند، هویّت یابی را با دشواریهای بسیاری مواجه کرده است. امروزه بازيهاي رایانهای به عنوان یکی از موثرترین رسانه ها و پرمخاطب ترین و جذاب ترین در بین کودکان و نوجوانان می باشند، به طوري که این بازیها از اجزاي شکل گیري هویت آنها محسوب شده و جوانان بیشتر اوقات فراغت خود را در تنهایی سپري میکنند و براي سرگرم شدن به طور فزاینده ای به رسانه ای جدید متکی هستند. ماهیت هويتي که توسط این بازیها بدست میآید هویتی انعطاف پذیر و تعهدي موقت و مشروط می باشد که اين امر مي تواند تبعات رفتاري و تغيير در سبك زندگي را به دنبال داشته باشد.
متزلزل شدن روابط اجتماعی خانواده
یکی از مهمترین آسیبهای موجود در این زمینه تاثیر تکنولوژی های نوین ارتباطی به ویژه بازیهای کامپیوتری و رایانهای در روابط اجتماعی اعضای خانواده است به گونه ای که اگر در جوامع سنتی خانواده به عنوان نهادی که با محوريت مذهب، محبت، فداكاري، سلامت رواني و مقید به حفظ ارزشهای اخلاقی در روابط خانوادگی مطرح بود در مقابل، تأثيري كه تكنولوژي، به ویژه بازیهای رایانه ای برخانوادههاي به اصطلاح مدرن امروزي گذاشته، آنها را با نوعي كاستي و سردي در روابط و مناسبات رو برو كرده و سبب دور شدن اعضای خانواده از یکدیگر شده است. به طوری که هر یک از افراد خانواده به خاطر مشغول بودن به تماشای تلویزیون یا درگیر بودن با رایانه و اینترنت و بازیهای رایانهای، کمتر فرصت دور هم جمع شدن و صحبت کردن را دارند که این خود باعث انزوای افراد خانواده از یکدیگر و سرد شدن روابط بین والدین و فرزندان میگردد به گونهای که آنان کمتر حوصله یکدیگر را دارند و عاطفه و علاقه در خانواده بسیار کم دیده میشود. در نتیجه خانواده امروزي و مدرن، به دليل كم رنگ شدن ارزش هاي اخلاقي در آن، با خطرها و گرفتاري هاي جدي روبه رو شده است.
مصنوعي شدن ارتباطات و از بين رفتن روابط صحيح اجتماعي
وقتی کودکان به انجام بازیهای رایانهای مشغول میشوند گذشت زمان را به هیچ وجه احساس نمیکنند و وقتی به خود میآیند که ساعتهای زیادی از وقتشان صرف این بازیها شده است. تحقیقات نشان میدهد کودکانی که دائماً از بازی رایانهای استفاده میکنند درونگرا میشوند و در جامعه، منزوی و در برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران ناتوان میگردند. در نتیجه می توان گفت افراط در استفاده از بازیهای رایانهای روابط چهره به چهره کودکان را كه موجب صفا وصميميت ميشد از بين برده است. از بين رفتن صفا و صميميت درجامعه موجب اختلال در روابط اجتماعی و مصنوعی شدن ارتباطات افراد جامعه می گردد.
پیشنهادات:
1- همفکری و همدلی والدین با کودکان خود در زمینه مشارکت در ورزشهای گروهی و انفرادی جهت تخلیه انرژی های عصبی و روانی کودکان
2-برگزاری نشست های تخصصی توسط مراکز بهداشتی و درمانی و مراکز مشاوره برای متذکر شدن آسیب های جسمی و روانی بازیهای رایانه ای و گوشیهای تلفن همراه برای نوجوانان و جوانان
3- حمایت از تولید و توزیع بازیهای رایانه ای توسط مراکز ذیربط بر اساس فرهنگ ایران اسلامی
4-کنترل و نظارت مداوم بر مراکز تکثیر و توزیع بازیهای رایانه ای و جلوگیری از ورود بازیهای رایانه ای ساخت کشورهای بیگانه از طرف دستگاههای متولی
5-تهیه و توزیع بازیهای تصویری خلاق که کودکان بر اساس آن بتوانند معماها و مسایل گوناگونی را حل نمایند