علاوه بر اینکه عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تبریز است، در عضویت هیات نمایندگان اتاق ایران بوده و نائب رئیسی کمیسیون حمل و نقل، لجستیک و گمرک اتاق بازرگانی ایران را هم عهده دار است. ریاست شورای مشترک بازرگانی ایران و ترکیه هم در مسئولیت اوست. در گفت وگویی که به مناسبت 29 مهرماه، روز صادرات ترتیب داده شد، ضمن سخن گفتن از موانع توسعه صادرات، گریزی هم به بحث مهم صدور کارت های بازرگانی زد که گاها مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد. او با تشریح چگونگی شکل گیری اتاق بازرگانی تبریز و تبیین موقعیت ممتاز جغرافیایی آذربایجان شرقی، تجار تبریز و آذربایجان را حرفه ای خواند اما در عین حال گفت که شیوه های سنتی در فعالیت این تجار حرفه ای مبنای عمل قرار می‌گیرد. کامی از این تجار به عنوان «حرفه ای های سنتی» نام برده است. متن زیر ماحصل یک ساعت گفت وگو با مهندس «رضا کامی» است که مرور می‌کنید:
برای شروع گفت وگو از ارتباط مقوله صادرات با اشتغال زایی بگویید.
بخش عظیمی از اقتصاد کشورمان مرتبط با حوزه صادرات و به ویژه صادرات غیرنفتی است. استحضار دارید صادرات زمانی محقق می‌شود که تولید باشد و تولید هم برابر با ایجاد فرصت های شغلی است. به نوعی می‌توان گفت علاوه بر اینکه صادرات در ارزآوری برای کشورمان موثر است، اشتغال بخش تولید آن محصول صادراتی را هم در کشورمان تضمین می‌کند. پس می‌بینیم که صادرات صرفا برای رونق تجارت نیست بلکه نقشی اساسی در امر اشتغال زایی هم دارد که مورد تاکید دولتمردان و مسئولان نظام است.
تولید و صادرات را جدا از هم می‌دانید یا مانند عده ای معتقدید که تولیدکننده موفق، صادرکننده موفق هم هست؟
با توجه به تجربیات کشورهای مختلف و بررسی اقتصاد کشورهایی که در امر صادرات موفق بوده اند، باید اذعان کنیم که بخش صادرات یک بخش کاملا تخصصی است. خود من اعتقاد دارم که صادرات و تولید مقوله های جدا از هم هستند زیرا موفقیت در امر صادرات مستلزم ظرافت های خاصی است که فقط تاجران کارکشته از عهده آن برمی آیند. متاسفانه در حال حاضر در کشورمان کار تولید و صادرات را یک موسسه و یا یک واحد انجام می‌دهد و شاید به همین دلیل است که نتوانسته‌ایم از پتانسیل های ممتازمان برای رونق بیش از گذشته صادرات استفاده کنیم. باور من این است که برخی از ناکامی های ما در زمینه صادرات به نبود شرکت‌های تخصصی صادراتی برمی گردد. باید جامعه فعال در حوزه تولید بداند که فقط تولیدکننده است و نه تاجر. بخش مهم و در عین حال مشکل و اساسی تجارت هم متعلق به امر صادرات است و توفیق در این حوزه به بهره گیری از متخصصان امر باز می‌گردد. نکته دیگر این است که در کشورمان متاسفانه ابتدا کالایی تولید می‌شود سپس فکر می‌کنیم که چگونه صادر کنیم و این در حالیست که این نوع از صادرات، بدترین نوع صادرات به حساب می‌آید. روش اصولی این است که ابتدا باید بازار هدف شناسایی شود و متناسب با نیاز بازار، کالا و محصول تولید و صادر گردد.
اگر بخواهید عمده ترین موانع توسعه صادرات را برشمارید، به چه موضوعاتی اشاره خواهید کرد؟
بخش اعظم صادرات ما سنتی است. مطلع هستید که با توجه به موقعیت ممتاز جغرافیایی ایران و آذربایجان شرقی و با مرور سوابق تجاری ایران، تجار کشورمان و به ویژه منطقه ما در کار خود بسیار حرفه ای هستند اما از تکنولوژی های روز استفاده نمی کنند. این یعنی اینکه تجار ما «حرفه ای سنتی» هستند. تجربه بین المللی می‌گوید اگر تجار ما با شرایط روز و با بهره گیری از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی فعالیت داشته باشند، موفق خواهند شد.
از سوی دیگر برای رونق صادرات باید تولید رقابتی هم داشته باشیم. این همه از ضرورت برخورد با قاچاق حرف زده می‌شود و مبارزه عملی با این معضل در سال جاری به اوج خود رسیده است اما غافل از این هستیم که اگر متقاضی کالای قاچاق در داخل کشور وجود نداشته باشد، خودبخود چیزی به نام کالای قاچاق نخواهیم داشت. در بحث صادرات هم باید کالایی تولید کنیم که متناسب با خواست مشتری باشد؛ چیزی که در تحقق آن با شعف های عمده ای مواجهیم.
اجازه بدهید از این فرصت استفاده کنیم و به مساله صدور کارت های بازرگانی که گاهی مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد هم پرداخت کنیم. می‌پذیرید که در روند صدور این کارت‌ها مشکلی وجود دارد که زمینه سوء استفاده برخی را فراهم می‌کند؟
می دانید که کارت بازرگانی یا هر مجوز دیگری مانند گواهینامه رانندگی و یا مدرک تحصیلی و یا سایر گواهی‌ها و کارت‌ها بر اساس یک سری شرایط و مقررات خاص صادر می‌شود. کارت بازرگانی هم بر اساس قوانین جاری اقتصاد کشور که مصوبه مجلس شورای اسلامی است و آیین نامه های مصوبی دارد، صادر می‌شود؛ حال اگر از این کارت‌ها سوء استفاده می‌شود باید ریشه اش را پیدا کنیم. با جرات ادعا می‌کنم که کارت بازرگانی با سختگیری فراوانی صادر می‌شود اما زمینه های سوء استفاده همچنان پابرجاست. اعتقاد دارم باید در مقابله با قانون شکنی عده ای، ریشه های ناهنجاری را شناسایی کنیم و بفهمیم که علت یا علل اصلی در چیست. آن چه من دیده ام و تجربه دارم این است که دلیل عمده، به عدم شفاف بودن قوانین مالیاتی بر می‌گردد. بررسی ما نشان داده بخشی از افراد که به دنبال فرار مالیاتی هستند این عمل غیرقانونی را انجام می‌دهند و شاید بتوان با اصلاح قوانین مربوط، زمینه های سوء استفاده را هم از بین برد. باید تجربه های تاریخی را در اصلاح قوانین لحاظ کنیم. خاطرم هست که در اوایل دهه 70 همین بحث مطرح شد و سپس طی بخشنامه ای مقرر گردید هر گونه وارداتی که انجام می‌گیرد 5 درصد از ارزش کالای وارد شده به عنوان علی الحساب توسط اداره مالیات اخذ شود و این 5 درصدها در پایان همان سال تسویه شود اما اجرای این بخشنامه حتی یک هفته هم دوام نیاورد! تاکید من این است که با سخت گیری بیشتر و یا مانع تراشی در صدور کارت بازرگانی به متقاضیان مشکل حل نمی شود و حتی این روش، راهی انحرافی است. باید در این باره که چگونه می‌توان فضای کسب و کار را تسهیل کرد، اندیشید. نکته آخر در این بحث این که مطرح کردن حرف های ناصواب جای تامل دارد. کارت بازرگانی صادر می‌شود ولی عده ای با قانون شکنی دنبال تخلف هستند. کدام عقل سلیم حکم می‌کند به خاطر چند نفر یا چند سوء استفاده مانع استفاده هزاران نفر دیگر از این امکان شد. راه چاره، اصلاح قوانین است.
به بحث صادرات بگردیم. جایگاه استان ما در امر صادرات در بین استان های دیگر کشور کجاست؟
اتاق بازرگانی تبریز اولین اتاق بازرگانی ایران است که قدمت آن حتی از اتاق تهران نیز بیشتر است. این شکل گیری هم به موقعیت جغرافیایی تبریز و آذربایجان که در مسیر جاده ابریشم بوده، مربوط می‌شود. سابقه تجارت در این شهر غنی است و به واسطه همین سابقه درخشان همواره در ردیف های اول و دوم صادرات غیرنفتی ایران قرار گرفته ایم. این جایگاه رفیع در شرایطی حاصل شده است که شمار زیادی از تجار آذربایجان به تهران و استان های دیگر کشور مهاجرت کرده اند و از همان استان‌ها مبادرت به صادرات می‌کنند.
دولت بسترساز رونق صادرات است. تعامل دولت با شما به عنوان نمایندگان بخش خصوصی چگونه است؟
این یک واقعیت است که بخش بزرگی از اقتصاد و صادرات کشور توسط دولت انجام می‌گیرد. این مساله هم منحصر به دولت یازدهم یا دولت دهم نیست. از ابتدا نقش آفرینی گسترده ای توسط دولت‌ها در امر اقتصاد بوده و همین الان هم هست. هرچند دولت با دستور کار قرار دادن بحث خصوصی سازی یا کوچک سازی، گام های خوبی برای ایجاد زمینه فعالیت بیشتر بخش خصوصی برداشته است اما همچنان بخش خصوصی به جایگاهی که متناسب با اوست، نرسیده و امیدواریم با اصلاح قوانین و تجدیدنظرها در برخی از سیاست های کلان این مهم تحقق پیدا کند.
حذف برخی از مشوق های صادراتی مانند کمک نقدی به صادرکنندگان نمونه هم می‌تواند در عدم موفقیت صادراتی کشورمان موثر باشد؟
من موافق تشویق های اینچنینی که به نوعی «تشویق های رانتی» به حساب می‌آید، نیستم. تشویق های نقدی که در طول دو سه سال گذشته قطع شده، بیشتر به صادرکنندگان بخش دولتی تعلق می‌گرفت تا بخش خصوصی اما باز معتقدم هر گونه تشویق خارج از ضابطه و قانون، بسترساز تنبلی تولیدکننده و صادرکننده است. هرچند تشویق نقدی می‌تواند در مقطعی برای تولیدکننده و صادرکننده موثر باشد اما استمرار این تشویق‌ها در دراز مدت به نفع تولید و صادرات ما نیست. به نظر من باید مشوق‌ها به سمت رقابتی کردن تولیدکننده و صادرکننده سوق یابد.
نگاهتان به برجام و آثار آن در رفع مشکلات صادرکنندگان چگونه است؟
برجام توافقی بود که از دیدگاه های مختلف به نفع اقتصاد ماست. کوچک ترین نقش مثبت برجام این بود که ارتباطات جهانی برای تجار را تسهیل کرد ولی باید اذعان کنیم که هنوز به نتایج ایده آل نرسیده ایم. همه می‌دانند که بخشی از تجارت، مبادله وجه است که هنوز در این زمینه با مشکلاتی مواجه هستیم ولی از حیث ارتباطات بین المللی نسبت به سابق دستاوردهای قابل توجهی داشته ایم. این را هم باید بگویم که در اوج تحریم‌ها تجار ما راه های دور زدن تحریم‌ها را آموخته بودند و این نبود که بنشینند و کاری انجام ندهند ولی فعالیت روتین خود را با هزینه های بیشتر به پیش می‌بردند. امیدواریم در فضای جدید پسابرجامی نقع بیشتری عائد ایران و صادرکنندگان شود.
با توجه به اینکه جنابعالی رئیس شورای مشترک بازرگانی ایران و ترکیه هستید، می‌توانید از کالاهای مورد علاقه طرف ترک بگویید که قابلیت تولید و صادرات از ایران را دارد؟
اقتصاد ایران و ترکیه در بسیاری از موارد مکمل همدیگر هستند. ما انرژی داریم که آنها ندارند و آنها دارای تجهیزات و ماشین آلاتی هستند که می‌تواند در نوسازی واحدهای صنعتی ما موثر باشد. ترکیه و ایران به ترتیب دروازه غرب و شرق را برای همدیگر ایفا می‌کنند و در بخش های مختلف اقتصادی، چه دولتی و چه خصوصی همان گونه که اشاره کردم، می‌توانند نقش مکمل را برای همدیگر ایفا کنند. در مورد کالای مورد علاقه طرف ترک هم می‌توان با اشاره به مواردی، موضوع را روشن کرد. برای مثال آنها نخلستان و تولید خرما ندارند و به شدت علاقه مند به مصرف خرما هستند اما به خاطر ضعف های فزاینده‌ای که در زمینه بسته بندی این محصول داریم، به رغم این که زمینه مهیّاست اما به خوبی نمی‌توانیم از بازار ترکیه استفاده کنیم.
و به عنوان سوال آخر بفرمایید مقامات مسئول استان چه کمکی می‌توانند در رونق صادرات تولیدات آذربایجان شرقی کنند؟
مقامات استان با دیدگاه مثبت‌شان، بی تاثیر نیستند و در جهت افزایش صادرات می‌توانند نقش بسزایی ایفا کنند. هرچند اساس رفع موانع توسعه صادرات مربوط به سطوح کلان و زیرساخت هاست که باید با تدبیر مقامات عالی‌رتبه کشور حل و فصل شود اما بدون نظر مساعد مسئولان استان موفقیتی در حوزه صادرات استان محقق نخواهد شد. حرف آخر اینکه ما علاقه مندیم دیدگاه های بخش خصوصی که در جلسات و در دیدارها با مسئولان استان بیان می‌شود، عملی شوند.
