براساس تحقيقات انجام شده در برخي کشورهاي در حال توسعه، مشکلات عمده گذران اوقات فراغت، نداشتن امکانات سالم تفريحي، عدم آگاهي، نداشتن برنامه صحيح و اصولي و همچنين اجـراي سياست‌هاي نامناسب فرهنگي و اقتصادي و اجتماعي مي باشد که موجب انحراف نوجوانان و جوانان و کشيده شدن آنان به سوي تفريحات ناسالم است. پژوهش هاي انجام شده در ايران نيز حاکي از اين مطلب است که بسياري از معضلا ت اخلا قي و فرهنگي در بين نوجوانان و جوانان، موازي کاري ارگان‌ها و سازمان هاي ذي ربط و فقدان برنامه ريزي صحيح جهت گذران اوقات فراغت در بين آنان بوده است.
آموزش و پرورش منطبق با ساختار این جهان، نهادی است که می‌تواند فراگیران خود را همچون کشتی در اقیانوس اطلاعات جهان، شناور سازد و به آنان دریانوردی و اقیانوس‌پیمایی بیاموزد. در چنین جهانی«معلم» عنصری«همه چیز بلد» نیست و کتاب«حلال مشکلات» نخواهد بود، «محتوای آموزشی» به دانسته‌های کهنه‌ی معلمان و اطلاعات پوسیده‌ی کتاب‌های درسی خلاصه نمی‌شود. در دنیای فرامدرن، دانش‌آموز یا فراگیرِ فعال، سر درکتاب جهانی «اینترنت» دارد و کارِمعلم، هدایت و راه‌بری فراگیران برای شکار درست اطلاعات و مدیریت پردازش اطلاعات است. چنین نهادی اگر قرار باشد با چنین وظیفه‌ای سنگین، عمل نماید، بستر می‌خواهد و برای فراهم شدن این بستر، کشورهای خوشبخت و هوشیار جهان، سالانه اعتبارات زیادی از تولید ملی خود را دراین ‌باره، هزینه می‌کنند، در این کشورها، مهم‌ترین هدف نهاد آموزش و پرورش، در مرحله‌ی اول: پرورش«انسان دانا» به‌عنوان یک «نظام یادگیرنده» است، نظامی که گوشش خوب می‌شنود، چشمش خوب می‌بیند، خوب احساس می‌کند، خوب درک می‌کند، خوب می‌اندیشد، خوب با دیگران می‌پیوندد، خوب می‌خواند و خوب می‌نویسد و خوب«تایپ» می‌کند و در مرحله‌ی بعدی، نهاد آموزش و پرورش وظیفه دارد که ارزش‌های اخلاقی، انسانی، میهنی و جهانی را به بهترین شیوه و شکل و زیباترین بیان، به این «نظام یادگیرند»، یا «فراگیر پیشرفته» نشان بدهد؛ به شکلی‌که تحسین او را برانگیزد و او را وادار به انتخاب نماید.
اوقات فراغت در این نوع نهاد آموزشی عین زمان تحصیل و حتی بسیار بیش‌تر از آن، مفید، کارآمد و کارگشا خواهد بود. در حقیقت «اوقات فراغت» فرصت مناسبی تلقی می‌شود که در آن«فراگیران» دانسته‌های ذهنی خود را با محیط زیست درگیر می‌کنند و در این فرآیند نهاد آموزش و پرورش وظیفه دارد در«اوقات فراغت» به شکلی سازماندهی شده، برنامه‌ریزی شده زمینه‌ی آشتی فراگیران با محیط زیست را فراهم و مفاهیم ذهنی فراگیران را با مصادیق زندگی درگیر نمایدو دانش آموزان یا فراگیران را برانگیزاند تا مهارت‌های هم‌زیستی، هم‌اندیشی، هم‌افزایی، هم‌بازی، هم‌دردی، هم‌کاری و... را بیاموزند.
جهان فرامدرن تا مغز استخوان بشریت نفوذ کرده است، چیزی نیست که بتوان از آن روی گردانید این جهان دستور زبان خاص خود را دارد و زندگی در آن مستلزم آموزش و یادگیری الفبای آن است. درچنین جهانی با چنین مفاهیم جدیدی که دارد، هنوز برخی از کشورها در خواب خرگوشی اند. بسیاری از این کشورها که به هر دلیل میل به هم‌سازی با این جهان را ندارند و تغییرات بنیادی آن را هنوز باور نکرده‌اند، کم‌کم و دم‌دم به حاشیه رانده می‌شوند! امید پیشرفت و توسعه را از دست می‌دهند. مردم این کشورها به نوعی گوشه گیر ومنزوی می‌شوند و قدرت عرضه و ابراز خودرا از دست می‌دهند! سرخورده می‌شوند و به اقداماتی خشونت‌ گرایانه روی می‌آورند.
والدین هوشیار می‌دانند که از دامن آموزش و پرورش ایران هیچ دانش آموزی به معراج نخواهد رسید، موفقیت و پیروزی برخی از دانش آموزان پیش از آن‌‌که مدیون آموزش و پرورش باشد، بدون شک و تحقیقا گفته می‌شود، نتیجه‌ی تلاش‌های فردی، توجه بیش از اندازه‌ی والدین هوشیار به فرزندان و راهنمایی و مشاوره‌ی آموزش و پرورش غیر رسمی است.
در چنین نهادی که همه‌ی اوقات تحصیل برای دانش آموازن بیکاری و فراغت به شمار می‌آید، بحثی به‌نام«اوقات فراغت» زیاد پرمعنی نخواهد بود، این فرصت طلایی در چند سفر زیارتی برای برخی از دانش آموزان که معمولا در مراسم مذهبی وصبحگاهی خودی می‌نمایانند و با مربیان پرورشی ارتباط دوستانه‌ای برقرار می‌کنند، خلاصه می‌شود. در آموزش و پرورش زهوار در رفته، «اوقات فراغت» «اوقات فراقت» از شرکنترل محسوس ونامحسوس مدیران تلقی می‌شود و بس!
بارزترین ویژگی اوقات فراغت، آزادی انتخاب ونوع فعالیت است. ولی والدین به تصوراین که باید وقت نوجوان وجوان فارغ شده ازدرس ومدرسه را لزوما پرکنند، بدون توجه به علایق آنها ، کلاس های درسی ، هنری ، ورزشی ، اردو و غیره را برای آنها تجویز و فرزندانشان را ملزم به شرکت درآن می‌کنند که این خود باعث عدم استقبال نوجوانان و جوانان می‌گردد . این درحالی است که اگر فراغت ازجهتی زیرسلطه وعقیده افراد دیگری غیرازخود جوانان باشد، دیگرفراغت محسوب نمی شود، چرا که افراد دراین ساعات دست به گزینش می‌زنند در برابر فرصت های پیش روی خود انتخاب می‌کنند. دانستن این نکته که جوان در اوقات فراغت خود دست به چه انتخاب هایی می‌زند از اهمیت ویژه ای برخورداراست واقعیت این است که در طول تابستان آمار بزه ورفتارهای ناهنجاراجتماعی در بین قشرجوان افزایش می‌یابد که این مسئله نشات گرفته از نبود برنامه برای غنی سازی اوقات بیکاری است. به طوری که همنشینی با دوستان ناباب وحضور دربرنامه های محفلی آنان به بروز ناهنجاری کمک می‌کند و در نهایت برخی از جوانان را در دام خود گرفتار می‌سازد و این مسئله باعث می‌شود که چنین جوانی قید ادامه تحصیل را بزند و به دنبال کسب درآمدهای کاذب و نامشروع برای خود باشد واوقات فراغتی که می‌توانست برای او منشاء پیشرفت و ترقی باشد ، باعث تباهی وسقوط وی می‌گردد . به همین دلیل درتکمیل بحث به بررسی عوامل انسانی غیر درونی (خانوادگی و اجتماعی) آسیب های اجتماعی می‌پردازیم تا با ریشه یابی ، مسیر درستی را برای چاره اندیشی طی نماییم .
جمع بندی وچاره اندیشی
واقعیت انکارناپذیراین است که با افزایش اوقات فراغت برنامه ریزی نشده وتعطیلات غیرهدفمند، آسیب های اجتماعی در جامعه افزایش می‌یابد. این موضوع ، بیانگر اهمیت پرداختن به برنامه ریزی برای افزایش بهره وری اوقات فراغت، بویژه برای نسل جوان است. جوانان درمورد چگونگی گذران اوقات فراغت، خواستها وگرایش هایی متفاوت ازپدران ومادران خود دارند. بعضی ازاین تفاوت‌ها طبیعی وناشی ازتفاوت های سنی ومقتضیات آن است. جوانان علاوه برنیازهای زیستی اولیه، نیازهای ثانویه ای مانند احتیاج به محبت، نیازبه معناجویی برای زندگی، نیازبه تعلق خاطربه گروه جمع متجانس با خود، نیازبه امنیت، نیاز به احساس ارزشمندی وموفقیت، نیاز به نوآوری، نیاز به همدلی و همدردی، نیاز با احساس کمال و تعالی و پیشرفت، نیاز به پذیرفته شدن توسط گروه همسن و سال و نیاز به شناخت ارزش های اخلاقی را دارند که در مجموع، آنها را در شرایط خاص روانی، رفتاری ، فکری، تصوری وعاطفی قرارمی دهد.
گاهی ممکن است جوانان تحت فشارناگهانی کشش های درونی قرارگیرند وسازوکارهای کنترل درونی وبیرونی نتوانند مانع گرایش آنها به سوی رفتارهای ناهنجاروآسیب های اجتماعی گردد. لازم است که بازدارندگی درونی را درآنان تقویت نمود تا درمقابل وسوسه های محیطی بیشترمقاوم گردند. این هدف با برنامه هایی نظیرتقویت تصویر ســازی مثبت از خویش، بیدارکردن وجدان های آگاه ونشان دادن راه های صحیح برای رسیدن به هدف قابل دستیابی است. ازسوی دیگر باید عوامل ساختاری بیرونی را مورد توجه قراردهیم، پیوستگی جوانان با مدرسه، خانواده وجامعه را بالابرده، فرصت‌ها را برای ارتقاء اجتماعی جوانان گسترش دهیم، راه های مشروع کسب پایگاه اجتماعی بالاتر را به روی آنان باز نموده و توجه کنیم تا زمانی که جوانان نتوانند راه هایی برای کسب پایگاه و کسب احترام و ارزش خود پیدا کنند ، به راحتی تسلیم وسوسه های محیطی شده و نگهداری پایدار آنها مشکل خواهد بود.
به طورکلی هیچ فرد،گروه، نهاد و سازمانی تردید ندارد که غنی سازی اوقات فراغت نسل رو به آینده دارای اهمیت زیادی است و برای سالم سازی این اوقات باید برنامه ریزی مدونی کرد. توجه داشته باشیم که مدارس در دسترس ترین و آشناترین مکان برای برقراری ارتباط با دانش آموزان هستند. از این رو پیشنهاد می‌شود، درپایان سال تحصیلی جزوات اطلاع رسانی ازسوی مدرسه وبا نظارت مدیریت هرمنطقه میان محصلان توزیع شود واطلاعاتی ازاین قبیل دراختیار نوجوانان وجوانان قراربگیرد:
معرفی فرهنگسراها وکانون های فرهنگی موجود در هر منطقه وکلاس های آموزشی مختلفی که د رهرکدام برگزارمی شود؛ معرفی برنامه های بسیج مساجد درتابستان؛ اعلام برنامه مدرسه برای تابستان ؛ تهیه مجموعه جداول وسرگرمی های سودمند برای استفاده ؛ تشکیل دوره های ورزشی وآموزش مهارت های فنی وحرفه ای؛ برگزاری برنامه های تفریحی مانند اردو؛ معرفی کتابخانه های موجود درهرمنطقه وتشویق به عضویت درآنها؛ معرفی آخرین وبهترین کتاب های متناسب با هر مقطع سنی؛ معرفی محصولات فرهنگی مناسب نظیرفیلم‌ها ، سی دی‌ها ونشریات مناسب برای استفاده درمقاطع مختلف.
با این حال جهت مقابله صحیح با وضع موجود و زمینه سازی جهت کاهش بروز پدیده آسیب های اجتماعی به تحقیقات، برنامه ریزی و فعالیت های کارشناسانه بیشتری نیاز است. امیدواریم با تعامل بیشتر نهادهای تصمیم گیری و اجرایی، شاهد به حداقل رسیدن ناهنجاری‌ها و آسیب هایی باشیم که نوجوانان و جوانان آینده ساز این مرز و بوم را تهدید می‌کند.